Непрыкметны будынак за высокімі ялінамі – месца знаёмае калі не ўсім, то многім жыхарам нашага горада. Цяпер у ім месціцца Бабруйскі дыспансер спартовай медыцыны, аднак мала хто ведае, што яго першапачатковае прызначэнне было зусім іншым. Сапраўды: падмурак з часаных камянёў, круглая апсіда, павернутая на ўсход, высокі арачны ўваход з боку вуліцы – адметныя рысы культавага дойлідства стогадовай даўніны. Здавалася б, звычайная справа: ці ж мала цэркваў і касцёлаў у часы барацьбы з рэлігіяй былі адабраныя ў вернікаў і прыстасаваныя пад розныя грамадзянскія патрэбы? Але гісторыя дыспансера на Савецкай можа быць нашмат больш складанай, чым яна здаецца на першы погляд, і мы прапануем чытачам пазнаёміцца з яе новай версіяй.

Упершыню шырокая грамадскасць даведалася пра тое, што замест «Паўночнай» паліклінікі тут меўся паўстаць дом божы, у сярэдзіне двухтысячных, калі група вернікаў звярнулася да гарадскіх уладаў з просьбай вярнуць будынак царквы на Савецкай вуліцы праваслаўнай супольнасці. Тады многія задаліся пытаннем: які гэта яшчэ храм на Савецкай? Напярэдадні рэвалюцыі ў Бабруйску налічвалася 10 праваслаўных храмаў, і ніводзін з іх не згадваўся па вуліцы Раманаўскай(так раней называлася Савецкая). Разабрацца ва ўсім вырашыў Зміцер Растаеў. У 2007 годзе на сайце «Камерцыйнага кур’ера» выйшла яго артыкул-даследаванне – «Всё тайное станет явным...». Тады яшчэ жывыя былі тыя людзі, што дзецьмі заспелі дваццатыя гады, сярод іх – Пётр Мікалаевіч Валько, які ахвотна падзяліўся са спадаром Змітром сваімі ўспамінамі.

Старажыл, дом якога стаяў па суседстве з дыспансерам, згадваў, што нейкі неабыякавы жыхар гэтых мясцін выдзеліў месца для пабудовы драўлянай праваслаўнай каплічкі ў глыбіні свайго саду. Так апісваў яе Пётр Мікалаевіч: фанерныя сцены, што ад вялікай колькасці прыхаджан, на якую яна ніяк не была разлічана, увесь час пагражалі праламацца, безліч ікон і невялічкая званіца над дахам. Служыў у ёй айцец Іаан, што кватараваў у доме сям’і Пятра. Пасля, маўляў, побач з каплічкай на народныя грошы пачалося ўзвядзенне каменнага храма, які ў апошні момант быў адабраны ўладамі ў вернікаў і перароблены ў паліклініку. Сам айцец Іаан, як і бацька Пятра Мікалаевіча, неўзабаве былі абвінавачаныя ў антысавецкай змове і рэпрэсаваныя...

У праўдзівасці расказанай спадаром Пятром гісторыі не выпадае сумнявацца. У больш-менш спакойныя дваццатыя ўлады яшчэ так моцна не заміналі духоўнаму жыццю грамадзян. Аднак слаба верыцца, што ў гады ўжо пасля абвяшчэння курсу на індустрыялізцыю(па апісаннях Івана Мікалаевіча, будаўніцтва храма пачалося ў другой палове 1920-х гадоў) яны закрывалі вочы на такое вялікае будаўніцтва, атрымаць дазвол на якое было наўрад ці магчыма. Дый які архітэктар пагадзіўся б на выкананне праекту такога будынку? Ужо было ясна, у якім напрамку рухаецца краіна саветаў, і наўрад ці нехта ўзяўся б за такую працу. Выгляд незавершанай царквы, нават пасля перабудовы, яўна ўказвае на наяўнасць нейкага планавання, а па памерах яна не вельмі саступала б іншым бабруйскім храмам. Нечага бракуе ў гісторыі спадара Пятра, нейкай важнай дэталі...

Раён у межах вуліц Леніна і Садовай пачаў складвацца напярэдадні Першай сусветнай вайны, пра што сведчаць захаваныя ў ім дамы – усе яны не старэйшыя за пачатак дваццатага стагоддзя. На адным з іх захаваўся нават прыгожы каваны казырок – нешта такое чакаеш пабачыць у старым цэнтры, каля рынка, але не тут.

А ці магло быць так што будаўніцтва царквы пачалося адначасова з наступам сюды горада? Калі гэта сапраўды так, то што магло зашкодзіць завяршэнню працы?

Адправімся ў кароткае падарожжа ў горад над Бярэзінай у тыя гады: «маленькая і пераможная» вайна, якой бачылася яна спачатку царскаму ўраду, прывяла да велізарных людскіх і тэрытарыяльных страт: фронт разрэзаў Беларусь напалам, праз Бабруйск на ўсход рухаліся дзясяткі тысяч бежанцаў розных нацыянальнасцяў. Спачатку Лютаўская, пасля Кастрычніцкая рэвалюцыя: улада ў горадзе на кароткі час перайшла ў рукі бальшавікоў, нямецкія ж войскі працягвалі няўхільна рухацца на ўсход, спыніўшыся на момант падпісання Брэсцкага міру ў Магілёве. Такім чынам, упершыню ў гісторыі на Бабруйшчыну ступіла нага нямецкага акупанта. У занятым кайзераўскімі войскамі горадзе на расейскай мове выходзіць газета «Бобруйскій день» – асноўная крыніца ведаў пра жыццё нашага краю ў тыя месяцы.

У 25-м нумары ад 29 чэрвеня 1918 года ў паведамленні аб рашэннях, прынятых Бабруйскай гарадской думай, знаходзім кароткую абвестку:

Хутар Крывы Крук, які цяпер знаходзіцца ў межах горада – стары прамысловы раён. Паводле Бабруйскай энцыклапедыі, да рэвалюцыі ў ім знаходзіліся аж тры прадпрыемствы: два тартакі і адзін бровар, які вырабляў да дваццаці пяці тысяч вёдзер піва штогод.

Рабочы клас, што папаўняўся за кошт сялян – праваслаўных беларусаў, мог быць зацікаўлены ў пабудове ўласнай бажніцы. Цяперашнія ваколіцы гасцініцы «Турыст» тады былі ўскраінай горада, і да былога хутара адсюль зусім недалёка. Няма ніякіх звестак пра будаўніцтва там каменнай царквы, пра іншыя недабудаваныя храмы ў межах горада нічога невядома, таму адзіны верагодны кандыдат на ролю згаданай у газеце царквы – будынак дыспансера. Рабочыя, якія былі не настолькі прыгнечаныя і голыя, як апісвалі іх бальшавікі, хацелі і дакладна імкнуліся пасяліцца ў горадзе, хоць бы і на яго ўскраіне. Так і мог паўстаць гэты раён Бабруйска, заселены пераважна праваслаўнымі беларусамі, а з ім і царква, будаўніцтва якой перарвала спачатку нямецкая, а потым польская акупацыя. У часы НЭП-у працы маглі ўзнавіцца, але зыход гэтай справы быў ясны.

Не варта спадзявацца, што будынак гэты калі-небудзь будзе вернуты вернікам. Ці ж мала цяпер у Бабруйску храмаў розных канфесій, у якія можа прыйсці кожны ахвочы? У тым выглядзе, у якім недавершаны храм дайшоў да нашых дзён, ён ужо ўяўляе цікавасць: гэта жывы помнік усім тым пераўтварэнням, якія адбываліся на беларускай зямлі ў дваццатым стагоддзі – яго наглядная ілюстрацыя і напамін пра ахвяр рэлігійнага пераследу, чыімі рукамі ўзводзіўся гэты дзясяты з паловай бабруйскі храм. Ці не лепей было б скіраваць намаганні актыўнай часткі праваслаўнай супольнасці на вяртанне памяці аб гэтых людзях? Паспрыяць, напрыклад, усталяванню на сцяне каля ўваходу нейкай памятнай шыльды, правесці пошукі архіўных звестак пра царкву і яе заснавальніка – айца Іаана? Быць можа мы нават даведаемся, у імя якога святога яна была асвечана. Цалкам магчыма, што не загінуў у часы ваенных ліхалеццяў, а ляжыць дзесьці першапачатковы праект пабудовы, і мы дазнаемся нават імя яе архітэктара – яшчэ адна цікавая старонка бабруйскай мінуўшчыны, якая чакае свайго адкрыцця...